موسسه دارالحدیثکلام اهل بیت علیهم السلام1بهار و تابستان20160722تطور ماهیت عقل در امامیه نخستین از مدرسه کوفه تا مدرسه بغداد52112454FAمحمدجعفررضاییعضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیثJournal Article20160215در این مقاله به تطور ماهیت و چیستی عقل در امامیه از مدرسه کوفه تا مدرسه بغداد پرداخته شده است. گزارشها و شواهد موجود در مدرسه کوفه نشان میدهد که حدیثگرایان امامیه در این مدرسه عقل را موجودی مستقل و روحانی(غیرجسمانی) میدانستند. خداوند این عقل را بین انسانها تقسیم کرده و انسانها به وسیله آن خوب و بد را میفهمند. در مقابل متکلمان مدرسه کوفه توجهی به وجود مستقل و نورانی عقل نداشته و عقل را حالت و قوهای نفسانی میدانستهاند که خداوند به انسانها اعطا کرده است. عالمان امامیه در مدرسه قم در حقیقت ادامهدهنده دیدگاههای محدثان مدرسه کوفه بودهاند. البته در مواردی مانند کلینی در عین حال که تمایلهایی به جریان متکلمان کوفه دیده میشود؛ ولی سعی شده است بین دیدگاه متکلمان و محدثان کوفه جمع شود. متکلمان امامیه در مدرسه بغداد مانند معتزلیان وجود مستقل عقل را انکار کرده و حتی روایات موجود در این بحث را مَجاز دانستهاند. از بین آنان شیخ مفید و کراجکی برخلاف معتزله عقل را عرض معرفی کردند؛ در حالی که سید مرتضی و دیگر متکلمان مدرسه بغداد به کلی با معتزلیان همراه شده و عقل را تنها مجموعهای از علوم ضروری دانستند.موسسه دارالحدیثکلام اهل بیت علیهم السلام1بهار و تابستان20150823بازخوانی نظریه «معرفت اضطراری» در مدرسه کلامی کوفه234212455FAعلیامیرخانیعضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث، پژوهشکده کلام اهل بیت(ع)Journal Article20160215نظریهی «معرفت اضطراری» ریشه در منابع اسلامی (آیات و روایات نبوی) دارد؛ از اینرو بیشتر اندیشمندانِ نخستین نظریهٔ «معرفت اضطراری» ریشه در منابع اسلامی (آیات و روایات نبوی) دارد؛ از اینرو بیشتر اندیشمندانِ نخستین امامی که عنایت ویژهای به نصوص و متون اسلامی داشتند، همه معارف بشری - چه دینی و چه غیردینی- را اضطراری به معنای غیراختیاری، میدانستند و بر آن بودند تحقق معرفت در انسانها فعل و صُنع خداست در نتیجه انسان فاعلِ شناسا، نیست؛ گرچه اراده انسان در مقدمات تحصیل معرفت (فرآیند معرفت) نقش دارد؛ با این حال برآیند معرفت، فعلِ انسان نیست. از اینرو چون تحقق معرفت را خارج از حیطهٔ اختیار میدانستند، معرفت را تحت تکلیف نمیدانستند و به تعلق یا عدم تعلق آن به ثواب و عقاب استحقاقی باور نداشتند. باور به اضطراری بودن معارف در واقع، بر این مبتنی است که میان تحصیل معرفت از طریق نظر و فکر و حصول معرفت، رابطه سببیِ حتمی در کار نباشد تا از این رهگذر اراده مقدماتِ معرفت، بالملازمه اراده خود معرفت به شمار آید. بلکه بین فرآیند و برآیند معرفت دو فرضیه و احتمال بیشتر متصور نیست: یا رابطه سببی اما غیرحتمی بین تحصیل و حصول معرفت، برقرار باشد، به این معنا که تحصیل مقدمات معرفت، جزءالعلة تحقق معرفت باشد؛ و یا بین آنها، رابطهٔ غیرسببی (تهیأی) باشد و تحصیل مقدمات معرفت تنها برای زمینهسازی و ظرفیتسازی افاضه و إعطای حکیمانه معرفت از جانب حق تعالی باشدموسسه دارالحدیثکلام اهل بیت علیهم السلام1بهار و تابستان20160722آموزه بدا از عصر حضور تا قرن نهم هجری437012456FAسیدجمال الدینموسویپژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث - پژوهشکده کلام اهل بیت(ع) قمJournal Article20160215برآیند آیات و روایات متعدد در موضوع بدا، امکان تغییر در اراده خداوند قبل از تحقق بیرونی اشیاء و وجود اراده های بی نهایت و آزاد در مورد یک شیء است.اندیشه متکلمان عصر حضور برگرفته از آیات و روایات بوده و دیدگاه آنان در باب بدا همان دیدگاه آیات و روایات است. به دلیل مبتنی بودن این اندیشه بر برخی از مبانی در باب علم و اراده و از میان رفتن این مبانی در عصر غیبت، دیدگاه متکلمان پس از عصر حضور در باب بدا متفاوت با دیدگاه متکلمان دوره حضور است.در این دوره بدا و نسخ یک سان تلقی شده و روایات باب بدا نیز بر معنای نسخ تاویل برده شد. تمامی متکلمان مدرسه بغداد چنین انگاره ای در مورد بدا داشته اند. مدرسه کلامی ری نیز که بر مبانی مدرسه بغداد بنا شده بود این دیدگاه را پذیرفت. در مدرسه حله همین تلقی از بدا ادامه یافت و برخی از متکلمان آن با انکار بدا فاصله بیشتری با دیدگاه متکلمان عصر حضور پیدا کردند.موسسه دارالحدیثکلام اهل بیت علیهم السلام1بهار و تابستان20160722شاخصه های کلام ورزی جریان محدث - متکلمان در مدرسه کلامی کوفه718912457FAحسینمنصوری رادپژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث ، پژوهشکده کلام اهل بیتJournal Article20160216منابع رجالی، برخی از اصحاب ائمه:را با توصیفات نیکویی مانند «فقیه» ستودهاند. با نیم نگاهی به میراث حدیثی امامیه، درمییابیم که این افراد بهرغم تلاشهای فقهی در کنار شخصیتهایی مانند هشامَین، تلاش کلامی نیز داشتند. این مقاله با گذری به ژرفای تاریخ تفکر امامیه بر آن است تا فعالیت اعتقادی این گروه را کاویده و نشان دهد که اینان متکلم نیز بودند. آغاز فعالیتهای این افراد از مدرسه کوفه و تداوم آن تا مدرسه قم، نشان از جریان گسترده کلامیای در حوزۀ امامیه دارد. بررسی گوشهای از تلاشهای دلبستگان این جریان در قالب مولفههای کلامورزی، مانند طرح پرسشهای اعتقادی، انجام مناظره و نگارش نگاشتههایی با عناوین اعتقادی، تلاشهای کلامی افراد این جریان را نمایان ساخته است.<br />منابع رجالی، برخی از اصحاب ائمه:را با توصیفات نیکویی مانند «فقیه» ستودهاند. با نیم نگاهی به میراث حدیثی امامیه، درمییابیم که این افراد بهرغم تلاشهای فقهی در کنار شخصیتهایی مانند هشامَین، تلاش کلامی نیز داشتند. این مقاله با گذری به ژرفای تاریخ تفکر امامیه بر آن است تا فعالیت اعتقادی این گروه را کاویده و نشان دهد که اینان متکلم نیز بودند. آغاز فعالیتهای این افراد از مدرسه کوفه و تداوم آن تا مدرسه قم، نشان از جریان گسترده کلامیای در حوزۀ امامیه دارد. بررسی گوشهای از تلاشهای دلبستگان این جریان در قالب مولفههای کلامورزی، مانند طرح پرسشهای اعتقادی، انجام مناظره و نگارش نگاشتههایی با عناوین اعتقادی، تلاشهای کلامی افراد این جریان را نمایان ساخته استموسسه دارالحدیثکلام اهل بیت علیهم السلام1بهار و تابستان20160722بازشناسی میراث امام رضا (ع)9111412458FAسید مصطفیمطهریعضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیثرضایاری نیاپژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیثJournal Article20160216بی تردید یکی از مهمترین جنبه های فرهنگ و تمدن عمیق امامیه را میتوان در تلاش برای انتقال تراث علمی اهل بیتعلیه السلام (= حدیث)جستجو نمود که پس از قرآن مهترین منبع برای شناخت ابعاد گوناگون معارف اسلامی به شمار می آید. در این میان توجه به گزارش های دو کتاب فهرستیِ فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی در ارائه گزارشی توصیفی و تطبیقی در این باره و نیز التفات به اسناد روایات و طرق انتقال تراث روایی خصوصا در دو مجموعه متقدم حدیثی؛ کتاب شریف کافی و کتب شیخ صدوق، از بخشی عظیم از این تمدن حکایت دارد. تراث علمی انتقال یافته از امام رضا علیه آلاف التهیه والثناء، از نمونه های بارز این گزارش هاست که تبعا تاثیر بسزایی در شناخت بهتر از آثار رضوی و تاثیرات فرهنگی آن دارد. این تراث در انواع قالب های علمی مانند کتاب، مسائل، مکاتبه و نسخه و... با موضوعات مختلف ارائه شده است. در نوشته حاضر، بخش نخستِ بررسی ها ـ که غیر از قالب کتاب را در بر می گیرد ـ، ارائه می شود و شامل معرفی صاحبان آثار، طرق به آنها و بازیابی نمونه های تطبیقی آن درخصوص کتاب منسوب 19 مورد، کتاب مشتمل بر روایات47 مورد، المسائل 16 مورد، نسخه 8مورد،رساله 2 مورد و مکاتبه 1مورد میباشد.موسسه دارالحدیثکلام اهل بیت علیهم السلام1بهار و تابستان20160722نقد انگاره تأثیرپذیری علامه حلی از ابوالحسین بصری11513412459FAمحمدرکعیپژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیثرسولرضویعضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیثJournal Article20160216نوشتار حاضر، مقاله خانم زابینه اشمیتکه با عنوان «علامه حلی و کلام شیعی – معتزلی» را مورد بررسی قرار داده است. این محققِ مطالعات اسلامی در پی آن بوده است که با تحلیل اندیشههای کلامی علامه حلی و مقایسه آن با آرای ابوالحسین بصری، پیروی علامه را از ابوالحسین اثبات کند. در فرایند اثبات این نظریه کلام شیعه را کلاً فاقد استقلال قلمداد کرده، آن را جز در مبحث امامت تابع کلام معتزله میبیند. اما نگارش حاضر با تشکیک در ادله تاریخی مؤلف و توجه به نقصان روش به کار رفته در استدلال به این نتیجه میرسد که ادعاهای مطرح شده با ادله فوق اثباتپذیر نیست. بررسی این مقاله در دو محور روشی و محتوایی شکل گرفته است. در بحث روشی روش مطابقت و مقابله که این مستشرق از آن برای اثبات مدعای خویش سود جسته به نقد کشیده شده است و در بحث محتوایی به مواردی چون عدم توجه مولف به تفاوت میان کلام ترجمهای و استدلال عقلی، الهیات بمعنی الاخص و بمعنی الاعم، کلام معتزلی و کلام فلسفی، کثرت اختلاف میان نظریات کلامی شیعه و معتزله و موارد اختلافی میان علامه و ابوالحسین توجه داده شده است